Vi khuẩn kháng thuốc kháng sinh (AMR) chính thường xuất hiện ở người và động vật

Kháng thuốc kháng sinh (Antimicrobial resistance – viết tắt: AMR) là một chủ đề quan trọng ảnh hưởng đến sức khỏe của con người và động vật trên toàn cầu. AMR được định nghĩa là khả năng không có hoặc giảm của một tác nhân kháng khuẩn trong việc ức chế sự phát triển của vi khuẩn, trong trường hợp của một sinh vật gây bệnh, có thể dẫn đến thất bại trong điều trị. Điều này có thể làm giảm hiệu quả của một tác nhân kháng khuẩn để điều trị nhiễm trùng do vi sinh vật kháng thuốc gây ra.

Dữ liệu giám sát gần đây cho thấy tình trạng kháng thuốc kháng khuẩn thường dùng – chẳng hạn như ampicillin, tetracycline và sulfonamid – vẫn liên tục ở mức cao ở cả người và động vật đối với các tác nhân gây bệnh chính bao gồm Salmonella và Campylobacter. Tình trạng kháng thuốc ở E. coli cũng thường được quan sát thấy ở động vật, mặc dù tình trạng kháng thuốc của Salmonella ở gà mái đẻ là thấp. Đây là những phát hiện chính của báo cáo do Cơ quan An toàn Thực phẩm Châu Âu (EFSA) và Trung tâm Phòng ngừa và Kiểm soát Dịch bệnh Châu Âu (ECDC) công bố ngày 05/03/2025.

Khả năng kháng thuốc cao đối với ciprofloxacin, một loại thuốc kháng khuẩn fluoroquinolone cực kỳ quan trọng để điều trị nhiễm trùng Salmonella và Campylobacter, đang là mối quan tâm ngày càng tăng. Khả năng kháng thuốc ciprofloxacin được phát hiện đang gia tăng ở Salmonella Enteritidis và Campylobacter jejuni từ người ở hơn một nửa số quốc gia châu Âu. Tỷ lệ kháng thuốc ciprofloxacin từ cao đến rất cao đã được quan sát thấy ở Campylobacter từ động vật sử dụng trong chế biến thực phẩm và ở Salmonella và E. coli từ gia cầm. Những xu hướng này đặc biệt đáng lo ngại vì danh sách vi khuẩn có hại của Tổ chức Y tế Thế giới năm 2024 xếp loại Salmonella không phải thương hàn kháng fluoroquinolone (các huyết thanh nhóm Salmonella không gây sốt thương hàn) là ưu tiên hàng đầu.

Ngược lại, tình trạng kháng thuốc kháng khuẩn cực kỳ quan trọng khác được sử dụng trong y học của con người vẫn không phổ biến đối với Salmonella và Campylobacter, cả ở người và động vật sản xuất thực phẩm.

Mặc dù tình trạng kháng carbapenem vẫn hiếm, nhưng việc phát hiện E. coli kháng carbapenem trong thực phẩm và động vật đòi hỏi phải liên tục cảnh giác và tiến hành thêm các cuộc điều tra dịch tễ học. Điều này đặc biệt quan trọng vì vi khuẩn Enterobacterales kháng carbapenem được coi là mối đe dọa nghiêm trọng đối với sức khỏe cộng đồng. Để hỗ trợ nỗ lực này, vào năm 2025, EFSA sẽ công bố ý kiến đầu tiên trong một loạt ý kiến về tình trạng hiện tại của sự xuất hiện và lây lan của Enterobacterales sản sinh carbapenemase trong chuỗi thực phẩm tại Liên minh Châu Âu/Khu vực Kinh tế Châu Âu và Thụy Sĩ.

Hình 1: Staphylococcus aureus kháng methicillin có thể gây ra các bệnh nhiễm trùng nghiêm trọng ở cả người và động vật

Tuy nhiên, cũng có những xu hướng tích cực, với dữ liệu cho thấy tiến triển đáng kể trong việc giảm mức độ kháng thuốc ở một số quốc gia báo cáo. Gần một nửa số quốc gia Châu Âu đã gửi dữ liệu cho thấy tình trạng kháng thuốc của Campylobacter đối với kháng sinh nhóm macrolide đã giảm, ở cả C. jejuni và C. coli, trong các trường hợp ở người. Hơn nữa, khả năng kháng thuốc của các chủng Salmonella Typhimurium phân lập từ người đối với penicillin và tetracycline đã giảm theo thời gian. Xu hướng tăng đáng kể trong chỉ số kết quả chính về khả năng nhạy cảm hoàn toàn với E. coli, cũng như xu hướng giảm đáng kể trong chỉ số kết quả chính về tỷ lệ lưu hành của E. coli sinh ESBL/AmpC cho thấy đã có những tiến bộ đáng khích lệ trong việc giảm AMR ở động vật sản xuất thực phẩm tại một số quốc gia thành viên EU trong 10 năm qua.

Mặc dù có một số cải thiện, tình trạng kháng thuốc vẫn là mối đe dọa lớn đối với sức khỏe cộng đồng, đòi hỏi phải có hành động phối hợp với các biện pháp chính bao gồm thúc đẩy việc sử dụng thuốc kháng sinh có trách nhiệm, cải thiện phòng ngừa và kiểm soát nhiễm trùng, đầu tư vào nghiên cứu các phương pháp điều trị mới và thực hiện các chính sách quốc gia mạnh mẽ để chống lại tình trạng kháng thuốc kháng sinh một cách hiệu quả [1].

Giám sát AMR ở động vật và thực phẩm tại EU

Hình 2: Giám sát kháng kháng sinh (AMR) ở động vật và thực phẩm tại châu Âu

Việc thu thập và báo cáo dữ liệu được thực hiện ở cấp độ phân lập, để cho phép phân tích về sự xuất hiện và các đặc điểm của vi sinh vật kháng đa thuốc MDR (multi-drug resistance). Xét nghiệm AMR được thực hiện ở các phân lập đại diện có nguồn gốc từ việc lấy mẫu ngẫu nhiên ở động vật sản xuất thực phẩm được thực hiện tại trang trại và/hoặc lò giết mổ và ở thịt có nguồn gốc được thực hiện tại cửa hàng bán lẻ và tại các trạm kiểm soát biên giới. Việc theo dõi AMR ở các sinh vật cộng sinh và động vật lây truyền sang người tập trung vào các quần thể động vật mà người tiêu dùng có nhiều khả năng tiếp xúc nhất thông qua thực phẩm có nguồn gốc từ chúng, chẳng hạn như gia cầm tại các nước Liên minh châu Âu (chủ yếu là gà thịt và gà tây vỗ béo), lợn vỗ béo và gia súc dưới một tuổi. Các loài vi khuẩn được thử nghiệm ở động vật dùng cho thực phẩm được hiển thị trong Hình 2.

Các chất kháng khuẩn được đề cập trong quá trình giám sát AMR được điều hòa bao gồm các chất được lựa chọn theo mức độ liên quan của chúng đối với mục đích điều trị ở người (ví dụ: các chất kháng khuẩn cực kỳ quan trọng (CIA) có mức độ ưu tiên cao nhất đối với y học ở người) và/hoặc có liên quan đến dịch tễ học, cung cấp cái nhìn sâu sắc hơn về các cơ chế kháng thuốc liên quan. Việc giám sát được thực hiện theo chu kỳ, nhắm mục tiêu vào lợn và gia súc vỗ béo dưới một tuổi và thịt có nguồn gốc từ chúng vào những năm lẻ và quần thể gia cầm và thịt có nguồn gốc từ chúng vào những năm chẵn, theo quy định của luật.

Vì AMR là mối đe dọa toàn cầu có thể dễ dàng lây lan qua biên giới, nên việc cải thiện sự phối hợp và thu thập kiến thức để giúp giảm tác động của AMR trên toàn cầu được coi là quan trọng. Do đó, các quy tắc mới cũng đặt ra các yêu cầu theo dõi AMR hài hòa đối với một số loại thịt tươi nhập khẩu vào EU. Vi khuẩn kháng thuốc không thể bị hạn chế trong biên giới, nhấn mạnh nhu cầu phối hợp quốc tế trong hành động [2].

– Tác giả: TS. Vũ Đức Chiến

Viện Công nghiệp thực phẩm –

Tài liệu tham khảo: